شترمرغ بزرگترین پرنده موجود در طبیعت
شترمرغ از جمله پرندگانی است که امروزه پرورش آن در دنیا رو به افزایش گذاشته است. براساس آماراعلام شده در حال حاضر کشورهای آمریکا، انگلیس و آفریقای جنوبی به عنوان مهمترین کشورهای پرورش شترمرغ در دنیا به شمار می روند.
پرورش شترمرغ از سال 1860 در کشور آفریقای جنوبی به صورت جدی آغاز گردید و سپس در سایر نقاط دنیا گسترش یافت. کشور ایران هم، چند سالی است مبادرت به واردات این پرنده نموده و در امر پرورش آن گام نهاده است.
شباهت ظاهری به شتر و همچنین شباهت از نظر پرورشی با دام سبب شد، شترمرغ بهترین نام برایش باشد که نشان دهنده طیور بودن از نظر برخی مشخصات و همچنین دام بودن از نظر تولید و نگهداری می باشد.
می توان گفت که پرورش شترمرغ یکی از صنعت های نوین است که در قرن حاضر توجه سرمایه گذاران و پرورش دهندگان بسیاری را به سوی خود جلب کرده است. پرورش دهندگان شترمرغ در ابتدای پرورش و سرمایه گذاری در این صنعت متوجه سودآور بودن آن و افزایش سرمایه ی اولیه خود شدند. این در حالی است که افزایش در برخی مواقع حتی تا چند برابر سرمایه ی اولیه نیز می رسید. اکنون با توجه به جا افتادن این صنعت در کل جهان، آینده ی بسیار خوبی را برای آن می توان متصور بود.
شترمرغ بزرگترین پرنده موجود در کره زمین است. این پرنده به دلیل داشتن بال های رشدنکرده توانایی پرواز ندارند ولی در مقابل با داشتن پاهای قوی قادر است با سرعتی معادل 60 کیلومتر در ساعت بدود. در مقایسه گوشت شترمرغ با گوشت گاو چنین گفته اند که گوشت شترمرغ چهار برابر گوشت گاو است به این ترتیب که دوره بارداری و زایش گاو حدود 9 ماه است در صورتی که دوره متولد شدن جوجه شترمرغ 42 روز به طول می انجامد. یک گاو در طول یک سال یک راس گوساله تولید می کند در حالی که شترمرغ 40 عدد جوجه تولید دارد. کیفیت پوست شترمرغ هم بسیار عالی و بی نظیر است به طوری که لطافت چرم بزغاله و استحکام چرم گاو را دارد.
رشد شترمرغ ها چگونه است؟
جوجه ها به سرعت رشد کرده و در سن یک ماهگی در حدود 3 تا 6 کیلوگرم وزن دارند. گردشگاه جوجه ها بایستی دارای سایبان بوده و خاک بهترین انتخاب به عنوان بستر می باشد. بستر فضای مسقف بهتر است از جنس بتون باشد تا به راحتی بتوان آن را شستشو داد و ضدعفونی کرد. در بعضی از مزارع از سیستم حرارت زیرزمینی به عنوان منبع حرارت استفاده می نمایند. این مساله باعث گرمی بستر، آرامش پرنده و نیز کاهش تلفات ناشی از عفونت کیسه زرد خواهد شد.
شرایط مطلوب نگهداری و پرورش شترمرغ
ایران به لحاظ اقلیمی به جز نوار ساحلی شمال و جنوب، منطقه مساعدی برای پرورش شترمرغ است. همچنین سادگی پرورش آن و تنوع محصولات شترمرغ، علاقه مندان زیادی را به خود جلب کرده است. ولی بسیاری از افراد به علت سرمایه گذاری های اولیه بسیار بالا و نگرانی از آینده، حاضر به پرورش شترمرغ به صورت صنعتی نیستند. حال آن که می توان با در نظر گرفتن تسهیلات بانکی به ویژه برای دانش آموزان کشاورزی بر این مشکل فایق آمد.
مزارع پرورش شترمرغ
شترمرغ نسبت به سایر دام های مزرعه دارای مزایای زیادی است. شترمرغ نسبت به بیماری ها، شرایط نامساعد محیطی و فقر غذایی بسیار مقاوم می باشد. تاکنون بیماری مشترکی بین انسان و شترمرغ گزارش نشده است. شترمرغ ها حتی در دمای 20- تا 45+ سالم می مانند. شترمرغ ها همچنین از نظر تغذایه ای بسیار کم توقع می باشند، به طوری که در یک هکتار یونجه کاری با کیفیت بالا می توان سه قطعه شترمرغ نگهداری کرد، بدون اینکه به تغذیه دستی نیاز داشته باشند. کیفیت گوشت شترمرغ نیز بسیار بالاست. گوشت شترمرغ از نوع گوشت قرمز بوده که حاوی مقادیر زیادی آهن است و بیش از 20 درصد پروتئین دارد. در حالی که مقدار پروتئین در گوشت گوسفند حداکثر 15 درصد و در گوشت گاو حداکثر18 درصد می باشد. جالب اینکه کلسترول گوشت شترمرغ از همه انواع گوشت (حتی بوقلمون) نیز کمتر است.
ورود اولیه جوجه های شترمرغ به ایران
ورود شترمرغ های پرورشی به ایران در سال 1374 بازمی گردد که تعدادی جوجه از آفریقای جنوبی و تعدادی از بلژیک وارد ایران گردیدند؛ بعدها تخم های نطفه دار شترمرغ از کانادا هم به دست پرورش دهندگان ایرانی رسید. در حال حاضر مهمترین مزارع پرورش شترمرغ در استان های مرکزی، تهران و سمنان وجود دارد. مزارع کوچکتری هم در استان های خراسان، اصفهان، شیراز، همدان و کرمانشاه به چشم می خورد.

 - پرورش مولدها
برخی از مزرعه داران، مولد پرورش داده و تخمهای آنها را می فروشند. این منبع درآمد آنها است.
3- تجهیزات جوجه کشی
ممکن است بخواهید فقط تجهیزات جوجه کشی داشته باشید. مزرعه دارانی هستند که برای جوجه کشی تخمهایشان به شما پول پرداخت می کنند. ممکن است تخم شترمرغ را خریداری کرده و به صورت جوجه یکروزه به فروش برسانید.
یک سیستم جوجه کشی خوب بسیار گران بوده و بنابراین به سرمایه گذاری هنگفتی نیاز دارد. قبل از تصمیم گیری برای راه اندازی تجهیزات جوجه کشی لازم است تقاضای موجود در منطقه یا تأمین تخم ها را مورد ارزیابی قرار دهید.
معمولا مزرعه داران برای قرار دادن تخم شترمرغ ها در ماشینتان مبلغ ثابتی را پرداخت کرده و برای هر جوجه ای که که تحویل می دهید نیز مبلغ بیشتری می پردازند. ثبت مشخصات تخم ها برای اینکه مالکان تخم ها جوجه های خود را تحویل بگیرند اهمیت فوق العاده ای دارد.
4- پروار بندی جوجه ها
کم هزینه ترین گزینه است. شما جوجه ها را در سن خاصی خریده و تا زمان کشتار پرورش می دهید. این گزینه به ویژه برای تازه کارها جالب است، مخصوصا اگر قرار داد خرید مجدد پرنده های کشتاری وجود داشته باشد، اما در این مواقع هوشیار باشید. در گذشته بسیاری از این برنامه های بیع متقابل به علت ناتوانی شخص پیشنهاد کننده چنین قرار دادهایی برای فروش محصول به قیمت مطلوب با شکست مواجه شده است. به عبارت دیگر به توافقات بیع متقابل عمل نشده و در برخی موارد پرنده ها روی دست مزرعه دار مانده و خود باید به بازار یابی آنها بپردازد.
5- گروه های منطقه ای
برخی طرفدار گروههای منطقه ای هستند چون مزرعه داران توسط یکدیگر حمایت می شوند. کار گروهی از هر لحاظ مفید است. مزرعه داران همگی دارای مولد بوده و همه تخم شترمرغشان را به یک فرد تحویل می دهند. هر مزرعه دار به طور چرخشی هر هفته تعدادی از جوجه ها را تحویل می گیرد. این بدین معنی است که مزرعه دار اول همه جوجه های هفته اول را تحویل می گیرد. مزرعه دار دوم همه جوجه ها را هفته دوم و ..، سیستم کاملا تعاونی است به طوری که هیچ جوجه ای به حال خود رها نمی شود و مدیریت 5 جوجه به آسانی 20 جوجه است. مطلب دیگر اینکه همه کشاورزان از خوراک مشابهی استفاده می کنند که به تولید محصول یکنواخت کمک می کند. خرید عمده، قیمت مناسب تری را برای این مزرعه داران به همراه دارد.
صنعت جهانی شترمرغ
تجربه نشان داده است که صنعت شترمرغ در برخی نواحی جغرافیایی به شدت ناپایدار است. نواحی ای که پرورش شترمرغ جدیدا آغاز شده معمولا با قیمت بالا ی پرنده زنده مواجه هستند ولی وقتی قیمت واقعی پرنده کشتار شده مشخص می شود افت می کنند. این الگو در سطح وسیع تری در همه جای دنیا دیده شده است.

بازاریابی
ایجاد مزرعه شترمرغ آسان است. سودآور ساختن سرمایه گذاری به ارزیابی چگونگی بازاریابی فرآورده های حاصله از شترمرغ نیاز دارد. بهترین توصیه ای که می توانم برایتان داشته باشم این است که با مزرعه داران از دیگر مناطق ملاقاتی داشته باشید و پی ببرید که آنها محصولاتشان را چگونه و به چه قیمتی به فروش رسانده و تقاضای موجود را بررسی کنید. ممکن است فرآوری و بازاریابی را به عنوان بخشی از برنامه کلی مزرعه در نظر بگیرید.
پرنده های زنده
برخی ممکن است به قصد فروش پرنده زنده به پرورش اقدام کنند. اگر چه این امر به برگشت سرمایه در کوتاه مدت کمک کرده و بسته به کشور محل پرورش می تواند در آمد بالایی را به همراه داشته باشد، اما باید اتفاقاتی را که در صورت اشباع شدن بازار پرنده زنده و نبود تقاضای بیشتر برای پرنده زنده رخ می دهد، مد نظر داشته باشید. باید بررسی کنید که چه کسی و به چه قیمتی خریدار پرنده ها است. این مرحله تجاری شدن است.
تجهیزات کشتار
زمانی که هیچ خریداری برای پرنده های آماده کشتار وجود ندارد، ممکن است لازم باشد کشتار و بازاریابی محصول را خودتان انجام دهید. لازم است که از نزدیک ترین کشتارگاه و هزینه کشتار اطلاع داشته و اگر واحدتان به حد کافی بزرگ باشد چنین تجهیزاتی را خود راه اندازی کنید.
در آفریقای جنوبی، اغلب کشاورزان صاحب چنین تجهیزاتی بوده و بر مبنای سهمیه بندی فعالیت می کنند. هر کس با خرید سهمیه، حق کشتار پرنده را خواهد داشت. لازم است بدانید که آیا کشتارگاه مورد تأیید اتحادیه اروپا است یا نه. در این حال بازار پر رونق اروپا-جایی که بالاترین تقاضا برای گوشت شترمرغ را دارد- به رویتان گشوده خواهد شد. کار دسته جمعی با دیگر مزرعه داران منطقه و احتمالا تشکیل تعاونی برای رسیدن به بازارهای بزرگتر مفید است.
بازاریابی فرآورده های گوشتی
مشکل گوشت این است که در حالت تازه یک فرآورده فاسد شدنی است. گوشت شترمرغ باید هر چه سریعتر به فروش برسد و در صورتی که در خلا بسته بندی شود دوره نگهداری آن 21 روز است. در صورت انجماد، گوشت را می توان تا یک سال نگهداری کرد.
بازاریابی پوست شترمرغ
بازار پوست شترمرغ بسیار بی ثبات است. در زمانهایی از سال هیچ کس پوست شما را نمی خرد و در زمانهای دیگر خریداران برای پوست شما صف می ایستند. نگران نباشید اگر کارها را درست انجام دهید محصول قابل فروشی خواهید داشت. پوست ها باید دارای شکل صحیح بوده و به درستی نگهداری شوند تا ارزش لازم را داشته باشند. در صورت بروز اشکال محصولی برای فروش نخواهید داشت. آن زمان که هر چیز مرتبط با پوست شترمرغ با ارزش بود دیگر به سر رسیده است. برای کسب اطلاعات در زمینه جدا سازی، ذخیره، حمل و نقل و درجه بندی پوست شترمرغ به سایت http://www.ostrichskinsupplies.comمراجعه کنید. به عنوان مثال پوست ها باید در درجه حرارت 4 تا 10 درجه سانتی گراد نگهداری شده و هیچگاه منجمد نشوند. تقاضای بازار برای پوست پاهای بزرگ از قسمت زانو تا نوک پا است.
برخی تعاونی ها در دام این طرز فکر می افتند که با دباغی پوست و فروش محصول نهایی در آمد بیشتری خواهند داشت. فریب نخورید و این کار را نکنید. پس از صرف مقدار زیادی پول و تحمل درد سر های مداوم در اثر سروکله زدن با دباغها و فرآوری کننده ها تازه باید به فکر فروش تان باشید. پوست نمک سود شده را بفروشید و پولتان را بدون درد سر دریافت کنید.
بازاریابی پر شترمرغ
پتانسیل پنهانی برای بازار یابی پر شترمرغ وجود دارد. همچنانکه رازهای تمیز کردن و رنگ آمیزی پرهای شترمرغ آشکار نشده است. از پرهای شترمرغ می توان برای انواع مختلف تزئین نظیر تزئینات گیاهی، طراحی داخلی، لباسهای محلی و کلاه استفاده کرده یا آنرا به محصولاتی نظیر بوآ و جاروی پر تبدیل نمود. پر شترمرغ خاصیت آنتی استاتیک دارد که آن را برای صنعت نقاشی اتومبیل ایده آل می سازد اما کمتر کسی به چنین بازاری راه پیدا می کند. همچنین انواع مختلفی از پر وجود دارد. بهترین نوع، پرهای سفید طویل نر است، اما برای سایر پرها نظیر پرهای دم نیز تقاضا وجود دارد. برای مشاهده انواع مختلف پر شترمرغ به پایگاه http://www.ostrichfeathers.com مراجعه کنید. شاید این منبع در آمدی نباشد که در برآورد فروش اولیه روی آن حساب باز کنید، باید محلی برای فروش پر در نظر داشته باشید.

بازاریابی پوسته تخم شترمرغ
در روز 14 تخم ها را از نظر باروری امتحان کنید. تخمهای غیر بارور حذف می شوند. می توان محتویات این تخم ها را با ایجاد سوراخ کوچکی در انتهایشان، خالی کرده و داخل آن را ضدعفونی کرد. این پوسته های خالی تمیز و سفید رنگ نیز دارای ارزش هستند. جالب است که بسیاری از مردم آنها را صرفا به عنوان وسیله تزیینی در خانه نگهداری می کنند. برخی از افراد آنها را رنگ آمیزی کرده و به عنوان یادبود های مزرعه به فروش میرسانند. همچنین برخی از مردم از کنده کاری بر روی تخم ها وسایلی نظیر لوازم زینتی، لامپ یا ظرفهای ساده می سازند. همچنین بهتر است در ابتدا بر روی این منبع از در آمد حساب نکنید اما باید بدانید که یک فرآورده قابل فروش دارید.

نظرات دیگر
ایده های عجیبی در مورد فروش سایر فرآورده های شترمرغ مشاهده می شود. به عنوان مثال یک جوجه مرده را می توان به تاکسودرمی فرستاد. همچنین از پای شترمرغ زیرسیگاری ساخت. این مثالها واقعیت دارند و فقط برای این ذکر شده اند که بدانید در اطرافتان مزرعه داران مبتکری وجود دارند و در بازار رقابت آن کس برنده است که مبتکرتر باشد.

علوفه نظیر یونجه برای تأمین فیبر با کیفیت
o غلات نظیر ذرت برای تأمین انرژی
o منبع پروتئینی نظیر سویا ی بدون پوسته
o مواد معدنی پر مصرف و کم مصرف
o ویتامین ها
o سایر افزودنیها نظیر اسیدهای آمینه و مخمر
تحقیقات گسترده ای توسط blue mountain در زمینه اجزای یک جیره خوب انجام شده است. سری به سایت http://www.blue-mountain.net بزنید. به عنوان مثال برای الیاف یونجه که داری سطوح مختلف پروتئین است، توصیه می شود که یونجه حداقل 18 درصد ترکیب جیره آماده را تشکیل دهد. یونجه مرغوب تر ویژگیهای مطلوب تر زیادی نظیر قابلیت هضم بهتر، ویتامین و مواد معدنی بیشتر دارد.
در مورد ذرت، باید بسیار تلاش کنید تا از ذرت دارای 8 درصد پروتئین استفاده کنید و نه از ذرت 6 درصد که دارای کیفیت پایینی است. سویا معمولا بین 44 تا 47 در صد پروتئین دارد که سویا با پوسته حاوی 44 در صد پروتئین است. همچنین ما به سویا به عنوان منبع پروتئین نگاه کرده و 47 درصد را توصیه می کنیم.
ویتامین ها و مواد معدنی، غنای جیره هستند. در اینجا علاوه بر مقدار، شکل ارائه آن در ترکیب با یکدیگر نیز مهم است تا شترمرغ ها بتوانند حد اکثر استفاده را از آنها ببرند. کلسیمی که به یک شکل خاص وجود دارد ممکن است برای شترمرغ ها غیر قابل هضم بوده و از این رو تعادل آن با فسفر به هم خورده و مشکلات جدیدی ایجاد نماید. در سایه توجه به تغذیه به همراه مدیریت خوب، مدیریت صحیح مزرعه و اصلاح نژاد است که پرنده های آماده کشتار برخلاف معمول تولید 30 – 25 کیلوگرم در استرالیا، در آفریقای جنوبی بیش از 45 کیلوگرم گوشت تولید می کنند.

انباشتگی اجسام خارجی از قبیل سنگ، چوب و ساقه در پیش معده و سنگدان از دیگر عوامل مرگ و میر جوجه ها تا سن چهارماهگی می باشد. هرگونه استرس از قبیل بالانس نبودن جیره (از نظر موادغذایی ، مواد معدنی وویتامینه و غیره) نیز بیماری و عدم آرامش و سلامت پرنده می تواند به این مسأله منجر گردد. بنابراین حتی الامکان سعی شود محیط پرورش جوجه ها عاری از هرگونه اجسام خارجی باشد. واکسیناسیون جوجه ها علیه بیماری نیوکاسل در کشورمان الزامی است. تلفات ناشی از این بیماری توسط بعضی از مزارع در ایران گزارش شده است. جوجه ها به بیماری آنتروتوکسمی نیز حساس هستند. واکسیناسیون جوجه علیه این بیماری توصیه می گردد. این بیماری غیرواگیر بوده و عامل اصلی آن استرس است. (تغییرات جیره حمل و نقل، ترس، تراکم جوجه هاو....) جوجه ها به سرعت رشد کرده و درسن یک ماهگی در حدود 3 تا 6 کیلوگرم وزن دارند. با افزایش سن جوجه ها بایستی فضای بیشتری در اختیار آنان قرار داد. گردشگاه جوجه ها بایستی دارای سایبان بوده و خاک بهترین انتخاب به عنوان بستر می باشد. بستر فضای مسقف بهتر است از جنس بتن باشد تا به راحتی بتوان آن را شست وشو داد و ضدعفونی کرد. در بعضی از مزارع از سیستم حرارت زیرزمینی به عنوان منبع حرارت استفاده می نمایند.
این مسأله باعث گرمی بستر و آرامش پرنده و نیز کاهش تلفات ناشی از عفونت کیسه زرده خواهد شد. در سن سه ماهگی جوجه ها وزنی بین 20 تا 30 کیلوگرم خواهند داشت. بعداز سن 3 ماهگی جوجه ها نسبتاً مقاوم بوده و تلفات کاهش می یابد. بعداز سن 3 ماهگی بیشتر تلفات ناشی از مسائل فیزیکی است. از سن سه ماهگی تا پایان یکسالگی (زمان کشتار) جوجه ها در فضاهای محصور نگهداری می شوند. معمولاً به ازاء هر پرنده، حداقل 50 متر مربع فضای گردشگاه در اختیار قرار می گیرد. فضای سایبان برای هرپرنده نیز 5 متر مربع است. بنابراین بعداز سن سه ماهگی پرندگان نیاز به سالن های بسته نخواهند داشت. بعداز سن سه ماهگی پرندگان به سرما و گرما بسیار مقاوم هستند. پرندگانی که به عنوان مولد انتخاب می شوند بعداز سن یکسالگی از جیره های نگهداری استفاده می نمایند.

تغذیه در جوجه های شترمرغ

تغذیه جوجه شترمرغها مسئله ای بسیار مهم جهت آغاز و تداوم رشدی خوب و موثر است که در دراز مدت می تواند بر روی آینده تولیدی پرندگان نیز بسیار موثر باشد. در طی سه ماه اول، پرورش، جوجه‌ها بسیار حساس بوده و درصد تلفات آنان بیشتر از سنین دیگر می‌باشند. برای به حداقل رساندن تلفات رعایت کامل بهداشت و تغذیه مناسب و دقیق امری ضروری است. برای دستیابی به بازده بیشینه در امر خوراک دهی پرندگان می توان از راه کارهائی ساده استفاده نمود که در ادامه مقاله به برخی از آنها اشاره می گردد:
استفاده از سنگریزه در خوراک
به‌منظور خرد شدن غذا در سنگدان، شترمرغ نیاز به تکه‌های کوچک سنگریزه دارد. تا زمانی‌که جوجه‌ها از طریق گردش و چرا به چنین منابعی دست نیافته‌اند بایستی به غذای آنان سنگریزه اضافه گردد. سنگریزه‌ها بایستی نصف اندازه ناخن انگشت پرنده باشند. برای جوجه‌های تازه متولد شده این اندازه در حد یک دانه برنج است.
بعضی از پرورش‌دهندگان، سنگریزه یا ماسه زبر و خشن را به‌طور آزاد در اختیار جوجه‌ها قرار ‌می‌دهند (شن و ماسه باید کاملاً خشک باشد) و بعضی دیگر به‌دلیل ترس از انباشتگی معده یا روده حیوان قویاً این روش را رد می‌نمایند. آنها اضافه نمودن این مواد را به جیره ترجیح می‌دهند. ? تا ? سنگریزه کوچک برای هر جوجه در روز کافی به‌نظر می‌رسد. البته برخی منابع نیز سنگریزه را فقط بعد از سه هفتگی پیشنهاد می‌کنند. توجه داشته باشید که سنگ‌های صنعتی به‌دلیل امکان بروز یبوست نبایستی مورد استفاده قرار گیرند.

ویتامین‌ها

اضافه نمودن ویتامین‌های محلول به آب آشامیدنی براساس دستورالعمل مصرفی کارخانه در دو تا سه هفته اول پرورش جوجه برای افزایش مقاومت در مقابل بیماری‌ها، توصیه می‌گردد. بسیاری از ویتامینها تاثیرات مستقیم یا غیر مستقیم در رشد و بازده پرندگان دارند. به طور مثال در هنگام بروز استرسهای گوناگون از قبیل استرسهای گرمائی استفاده از ویتامین C می تواند تاثیرات بسیار خوبی در کاهش اینگونه تنشها داشته باشد.

خوراندن کود

فلورمیکروبی لازم جهت هضم میکروبی در روده کور و بزرگ جوجه در اولین روزهای زندگی شکل می‌گیرد. در حیات وحش این فرآیند با بلعیدن مدفوع والدین به‌عنوان اولین غذا صورت می‌پذیرد. کود حاوی جمعیت باکتری‌های مورد نیاز پرنده است. به این منظور بعضی از پرورش‌دهندگان کود تازه پرندگان بالغ را برای جوجه‌ها توصیه می‌نمایند. البته خطر انتقال انگل‌های روده‌ای و عوامل بیماری‌زا به جوجه‌ها وجود دارد (در برخی کشورها خوراندن کود ممنوع است). حداقل برای جلوگیری از انتقال انگل‌ها و عوامل بیماری‌زای خاص شترمرغ، بعضی از پرورش‌دهندگان، کود تازه گاو را پیشنهاد می‌نمایند. این روش مورد بحث بسیار بوده و توسط بعضی از پرورش‌دهندگان رد شده است.
در طی روزهای اول زندگی، جوجه‌ها مدفوع خود را می‌خورند که این امر باعث بروز مشکلات بهداشتی فوق‌الاشاره می‌شود. برای جلوگیری از این خطرات، مدفوع بایستی مرتباً جمع‌آوری گردد. در بعضی از مزارع آمریکا جوجه‌ها ابتدا روی توری‌های فلزی پرورش می‌یابند تا مدفوع از دسترس آنها خارج گردد.
آب آشامیدنی
به همراه اولین وعده غذا در دو یا سه روزگی، بایستی آب نیز در اختیار جوجه‌ها قرار گیرد. پرندگان بایستی همانند غذا خوردن چگونگی آشامیدن آب را نیز یاد بگیرند. رنگی نمودن آب توسط رنگ‌های خوراکی و یا چسباندن یک عکس رنگی در داخل آبخوری باعث جذب پرندگان می‌گردد. آبخوری‌ها نبایستی در ارتفاع بلند قرار گرفته و باید توسط یک شیء سنگین (مثل یک سنگ) مهار شوند. به ازاء هر سه دانخوری، یک آبخوری در نظر گرفته می‌شود.
جوجه‌ها چه در پناهگاه نگهداری شوند و چه در محوطه باز، آب مصرفی و مدفوع و ادرار آنها بایستی کاملاً کنترل گردد. ادرار طبیعی به رنگ سفید است. انتظار می‌رود جوجه‌های ضعیف آب بیشتری خورده و در نتیجه دچار اسهال شوند. در این صورت پیشنهاد می‌شود ? تا ? بار در روز و به مدت محدود آب در اختیار جوجه‌ها قرار گیرد. به‌عنوان یک قاعده کلی میزان آب بایستی ?/? تا ? برابر مقدار غذای کنسانتره باشد.
آبخوری‌ها بایستی به‌طور روزانه تمیز و با آب تازه پر شوند. جوجه‌ها و پرندگان در حال رشد هرگز نباید آب مانده و گرم استفاده نمایند. اگرچه هیچ‌گونه مدرک علمی در این رابطه وجود ندارد، ولی این مسئله موجب بیماری و تلفات می‌شود. بنابراین نبایستی آبخوری‌ها در معرض نور مستقیم خورشید قرار گیرند.

تغذیه جوجه‌ها با علوفه

جوجه‌ها به‌ محض عادت به غذاخوردن، به علوفه‌? تازه علاقه پیدا می‌کنند، زیرا علوفه تازه محرک اشتهاء است. لذا علاوه بر غذای آردی بایستی علوفه خرد شده مثل گزنه، شبدر، یونجه و کلم سه تا چهار بار در روز اضافه گردد. به‌دلیل خطر بروز انباشتگی باید توجه داشت که در طی ماه اول فقط از برگ علوفه مصرف شده و از ساقه آنها استفاده نگردد. می‌توان بوته‌ها تازه یونجه یا شبدر را در حدود ارتفاع سر جوجه‌ها آویزان کرد. با خوردن برگ‌ها توسط جوجه‌ها می‌توان بوته عاری از برگ را جمع‌آوری نمود. علوفه? مانده و پژمرده نیز سبب مشکلات گوارشی می‌شود. لذا علوفه سبز را بایستی به مقداری در اختیار جوجه‌ها گذاشت که در عرض دو ساعت خورده شود.
چنانچه به‌عللی دسترسی به علوفه سبز ممکن نباشد می‌توان از شبدر و یونجه خشک به‌عنوان جایگزین ااستفاده نمود. به‌هرحال علوفه خشک یا تازه بایستی به قطعات ریز خرد شوند. اندازه قطعات برای جوجه‌های جوان بایستی ? میلی‌متر و در هر صورت همیشه کمتر از طول انگشت کوچک پرنده باشد. مقدار علوفه با افزایش سن جوجه‌ها افزایش یافته و ممکن است در سن ?? هفتگی به ?? درصد میزان غذای خشک برسد.

نکاتی در مورد ساخت دان جوجه شترمرغ

علاوه‌بر خود جیره، مقادیر کمی علوفه سبز خرد شده برای تحریک اشتهاء و تأمین ویتامین‌ها و پروتئین‌ها اضافه می‌گردد. اضافه کردن تکه‌های هویج و بالاخره تکه‌های ریز تخم‌مرغ کاملاً جوشیده و سفت شده به غذای خشک در دو هفته اول مفید بوده است.
در میان غذاهای آماده تجاری برای سایر گونه‌های حیوانی، غذای آغازین جوجه بوقلمون و جوجه مرغ (حداقل دارای ?? درصد پروتئین خام و ?/?? مگاژول در کیلوگرم انرژی قابل سوخت و ساز) به‌شرطی‌که داری داروهای ضدکوکسیدیوز یونوفور نباشد برای جوجه شترمرغ‌ها مناسب است. به‌دلیل کم بودن الیاف خام و به‌منظور بهبود بخشیدن به ساختار دان آغازین ماکیان که اغلب به‌دلیل ریزی بیش از حد برای جوجه شترمرغ مناسب نمی‌باشد باید بین ? تا ?? درصد (بسته به سن جوجه) یونجه یا شبدر ریزه شده به غذای آنان اضافه شود. همچنین به‌دلیل ناکافی بودن کلسیم و فسفر این جیره‌ها افزودن فسفات کلسیم، یا پودر استخوان یا خرده صدف و یا سنگریزه‌های آهکی توصیه می‌گردد.

روش غذادهی

درست قبل از اینکه جوجه شترمرغ پوسته تخم را بشکند کیسه? زرده را از طریق ناف به محوطه? شکمی جذب می‌کند. وزن زرده ممکن است تا حدود یک سوم وزن زمان هیچ جوجه باشد. کیسه زده به‌عنوان یک منبع غذائی باعث می‌گردد که جوجه‌ها ? تا ? روز اول زندگی را بدون غذا و مایعات زندگی کرده و نیازی به غذای کمکی نداشته باشند. بنابراین کاهش وزن بدن در طی روزهای اولیه طبیعی است.
علی‌رغم این حقیقت جوجه‌ها بایستی به‌محض سرپاشدن یعنی در یک یا دو روزگی به غذا و آب دسترسی داشته باشند. جوجه شترمرغ‌ها مجبور هستند غذا خوردن را یاد بگیرند. البته آنها به‌طور غریزی به جستجوی غذا می‌روند ولی قادر به تشخیص غذا در دانخوری‌ها نمی‌باشند. در صورت عدم مراقبت کافی احتمال تلف شدن جوجه‌ها در اثر گرسنگی و یا بلعیدن اشیاء و در نتیجه انباشتگی معده یا روده وجود دارد. بدین‌منظور بهتر است جوجه‌ها برروی بستر سیمانی، حصیر پلاستیکی یا گونی پرورش داده شوند. کف و مواد بستر به‌کار رفته بایستی مرتباً تمیز و شسته شوند. تنها از سن حدود ? ماهگی به‌بعد مواد بستری دیگری مثل شن و ماسه و یا پوشال توصیه می‌گردد.
برای عادت دادن جوجه‌ها به غذای موجود در دانخوری بایستی گردشگاه آنان کوچک در نظر گرفته شود (کمتر از ?/? مترمربع برای هر جوجه). دانخوری‌ها بایستی در تمامی نقاط سالن وجود داشته باشند تا غذا به‌راحتی در دسترس جوجه‌ها قرار گیرد. همچنین می‌توان در روزهای اول غذا را در دانخوری‌های طویل ناودانی یا برروی پارچه‌های کتانی، کنفی (بدون نخ‌های اضافی) یا گونی خالی پاشید.
به‌دلیل کنجکاوی جوجه شترمرغ‌ها، تمایل آنان به غذا با انگشت کشیدن به غذا برانگیخته می‌شود. برای تحریک بینائی جوجه برای غذا خوردن، افزودن یا مخلوط کردن علوفه سبز خرد شده (برگ کلم، کاهو و یونجه) و نیز قطعات هویج و تخم‌مرغ کاملاً جوشیده و سفت شده (به همراه پوسته) به جیره خشک مؤثر است. حتی سبز کردن رنگ غذا نیز موجب تحریک جوجه‌ها می‌گردد. بعضی از پرورش‌دهندگان به‌منظور آموختن طرز غذا خوردن یک یا چند جوجه بزرگتر را به همراه جوجه‌های جوان نگه می‌دارند.
جوجه‌های جوان غذای آردی را به غذای پلت ترجیح می‌دهند. عموماً پرندگان غذای مرطوب به آسانی از غذای خشک دوست دارند. بایستی به این نکته توجه نمود که غذای مرطوب آسان‌تر فاسد شده و در نتیجه باعث سود هضم در جوجه‌ها می‌گردد. دانخوری‌ها بایستی به‌‌طور روزانه تمیز و غذای باقی‌مانده در آنها خارج شده و برای تغذیه پرندگان بزرگتر استفاده گردد. بعد از اولین نوبت تغذیه، مدفوع جوجه بایستی به مدت ? تا ? روز به‌دقت کنترل شود. در صورت مشاهده اولین علائم اسهال بایستی به آب آشامیدنی یا غذای آنها آنتی‌بیوتیک اضافه گردد.
به‌دلیل استفاده از ذخیره زرده، مصرف دان در طی ده روز اول زندگی جوجه‌ها کم می‌باشد. برخلاف روش قبلی یعنی تغذیه آزاد (Ad libitum)، در حال حاضر تغذیه محدود مورد بحث است. التهاب کیسه زرده معمول‌ترین علت مرگ و میر جوجه‌ها محسوب می‌گردد. به‌وسیله محدودیت غذائی جوجه‌ها در روزهای اول زندگی می‌توان جذب زرده را تسریع بخشید. در مطالعه‌ای توسط Farzi مشاهده شد که میزان تلفات در جوجه‌هائی که از جیره محدود شده استفاده می‌کردند، نسبت به جوجه‌هائی که آزادانه غذا می‌خورند به‌طور معنی‌داری کمتر بوده است. در مورد دوم مرگ و میرها بیشتر در اثر تورم کیسه زرده، اسهال و یبوست بوده است. Farzi میزان غذای خشک مصرفی روزانه را ?/? تا ? درصد وزن زنده پرنده پیشنهاد می‌کند. این مقدار بایستی به‌تدریج و همگام با افزایش رشد جوجه‌ها و سلامت آنان افزایش یابد. Arts تعداد دفعات غذادهی در روز را دوبار پیشنهاد می‌کند که در هر نوبت میزان غذا باید به اندازه‌ای باشد که در عرض ? ساعت خورده شود. برگ‌های خرد شده گزنه‌ها بدون هیچ‌گونه محدودیتی به‌عنوان مکمل غذائی پیشنهاد می‌شود.
به‌دلیل عدم فعالیت جوجه‌ها در شب نیازی به تغذیه شبانه نیست. به‌منظور تشخیص سریع هرگونه انحراف از رشد طبیعی، مصرف غذا و رشد پرنده بایستی به‌طور مداوم مورد پایش قرار گیرد. افزایش وزن اضافی از طریق کاهش میزان غذا یا افزایش درصد فیبرخام جیره جبران می‌گردد.

گردش و چرا

از سن دو تا سه هفتگی چرا در یک مزرعه یونجه یا شبدر یک جایگزین مطمئن برای علوفه? تازه خواهد بود. برای جلوگیری از مصرف بیش از حد ساقه و اشیاء غیرقابل هضم و در نتیجه خطر یبوست بایستی به نکات زیر توجه نمود:
- جوجه‌ها نبایستی در حالت گرسنه وارد مزرعه شوند بلکه باید قبل از آن با غذای پرانرژی تغذیه گردند.
- در هنگام شروع چرا بایستی رفتار خوراک خوردن جوجه‌ها به دقت کنترل شود.
- چراهای اولیه نبایستی بیش از نیم ساعت و دوبار در روز تجاوز نماید. پس از آنکه جوجه‌ها به چریدن عادت کردند می‌توان زمان را افزایش داد.
- در صورت بلند بودن ارتفاع علوفه چراگاه به‌خصوص یونجه، ممکن است کندن برگ از ساقه‌های بلند برای جوجه مشکل بوده و لذا علوفه خود را از دست داده و به چیزهای دیگر مثل علف هرز، شن و ماسه و سنگریزه تمایل نماید. مزارع موردنظر برای چرای جوجه‌ها بایستی به‌طور منظم درو شده و بلندی علوفه تا سن شش هفتگی از ارتفاع پشت جوجه‌ها تجاوز ننماید.
علاوه‌بر نکات فوق بایستی توجه داشت که تا سن سه تا چهار ماهگی، هنگام انتقال جوجه به چراگاه نبایستی علوفه چراگاه مرطوب باشد. پرورش‌دهندگان شترمرغ در آفریقای جنوبی در یافته‌اند که خیس شدن سطح شکم پرنده در اثر تماس با برگ‌های خیس ناشی از باران و شبنم در مزرعه باعث مرگ جوجه‌ها می‌گردد. بنابراین در زمان بارندگی، گردش و چرای روزانه جوجه بایستی تا خشک شدن کامل علف‌ها به تعویق افتد.