در چند دهه گذشته نژاد خاصی از بلدرچین که در آن زمان از معروفیت خاصی برخوردار نبود، به نام بلدرچین ژاپنی (coturnix coturnix japonica) بعنوان یک راه چاره جهت تخفیف شدت کمبود پروتئین، بویژه در کشورهای در حال توسعه، معرفی گردید که با توجه به ویژگیهای منحصر به فرد خود توانست خیلی زود چه در بخش تولید و چه در بحث مصرف به جایگاهی مهم دست یابد به گونه ای که هم اکنون پرورش بلدرچین بعنوان صنعتی سود آور و پر بازده در سراسر جهان شناخته شده است و ویژگیهائی نظیر: رشد سریع، سن بلوغ جسمی و جنسی پائین، فاصله نسلی کوتاه، میزان تخمگذاری بالا، کیفیت عالی محصولات تولیدی و ویژگیهای غذائی گوشت و تخم، آنرا به یکی از پر طرفدارترین رشته ها نموده است به طوریکه در حال حاضر گوشت و تخم بلدرین تنها در رستورانهای درجه یک و گرانقیمت بعنوان خوراکی لذیذ و گرانقیمت عرضه نمی شود بلکه گوشت و تخم این پرنده با توجه به قیمت ارزنده و کیفیت مناسب، در میان عام مردم نیز با استقبال خوبی مواجه شده و تقریبا از هر 10 نفر یک تن گوشت بلدرچین را در سبد غذائی خود قرار می دهد.
بلدرچین یک نوع از گونه‌های مختلف طیور و از کوچکترین پرنده‌های حلال گوشت می باشد که به تازگی در کشور ما مورد توجه قرارگرفته است. بعضی‌ها به بلدرچین به دلیل نوع صدا و آوازش «بدبده» می‌گویند. بعضی‌ها نیز این حیوان را نام کرک می‌شناسند. بلدرچینها در طبیعت، بیشتر در کشتزار غلات و زمین‌های ناهموار و میان علفزارها زندگی می‌کنند. هنگام زمستان نیز در دسته‌های بزرگ جمع شده و مهاجرت می‌کنند که گاه مسیر طی شده بالغ بر 400 الی 1000 نیز می گردد. بلدرچینهای وحشی که در طبیعت زندگی می‌کنند هفت تا دوازده عدد تخم می‌گذارندکه این تخمها بعد از شانزده تا بیست و یک روز باز شده و جوجه‌ها از آنها خارج میشوند.
گوشت و تخم بلدرچین برای مردم ارزش غذایی و حتی دارویی دارد و بعضی عقیده دارند که با خوردن گوشت و تخم بلدرچین احساس سلامت و جوانی می‌کنند.
ویژگیهای بلدرچین و محصولات آن
همانطور که اشاره شد بلدرچینها دارای ویژگیهای منحصر به فردی هستند که آنها را از سایر طیور متمایز کرده و صنعت پرورش بلدرچین را یه یکی از سود آورترین صنایع بدل کرده است، در ذیل به برخی از این ویژگیها اشاره کوتاهی خواهیم داشت:
1- سرعت بالای رشد در این پرنده بسیار قابل توجه و در حدود2.5 تا 3.5 برابر سایر طیور است. بلدرچینها عموما در 35تا45 روزگی به وزن 180تا 220 گرم رسیده و آماده کشتار می شوند ضمن اینکه سن بلوغ نیز در حدود 7-8 هفتگی است.
2- سن پائین بلوغ جنسی: این پرندگان در 6-5 هفتگی قادر به تخمگذاری شده و در 8-7 هفتگی به بلوغ کامل جنسی رسیده و آمادگی تولید مثل پیدا می کنند.
3- فاصله نسلی کوتاه، که اعمال برنامه های اصلاح نژادی را در آنها به خوبی امکان پذیر می سازد.
4- میزان تخمگذری بالا، بلدرچینها به طور وحشی سالانه در حدود 80 – 60 عدد تخم می گذارند اما در اسارت و با اعمال برنامه های مدیریتی قوی در زمینه تغذیه و نوردهی مصنوعی می توانیم این رقم را به میزان قابل ملاحظه ای افزایش داده و به عدد 250 150- عدد تخم در سال دست پیدا کنیم.
پرورش صنعتی بلدرچین:
وجود ویژگی های مناسب همچون رشد سریع ، بلوغ زودرس ، تولید تخم بالا ، کوتاهی فاصله میان نسل ها ، بالابودن تراکم پرورشی در واحد سطح ، ارزان بودن جیره مصرفی ، حساسیت کم نسبت به بعضی از بیماری های طیور ، قیمت بالای تولیدات که شامل گوشت و تخم می باشد و به خصوص بازگشت سریع سرمایه سبب شده است تا بلدرچین به عنوان یک پرنده مطلوب نزد کشاورزان و پرورش دهندگان تلقی شده و علاقمندان زیادی به پرورش صنعتی این پرنده روی آورند .
مهمترین نکاتی که سبب صنعتی شدن پرورش این پرنده شده است به شرح زیر می باشد :
1 – میزان رشد سریع : میزان رشد این پرنده در حدود 5/3 برابر سریعتر از دیگر طیور اهلی می باشد .
2 – بلوغ جنسی سریع : در حدود سن 50 – 40 روزگی بلدرچین های ماده در پیک تولید هستند .
3 – تولید تخم بالا : در صورت پرورش صحیح ، این پرندگان در سال اول تولید توانایی تولید 260 تخم را دارا می باشند .
4 – کوتاه بودن فاصله میان نسل ها : توان بلدرچین در تولید 4 – 3 نسل در سال اول تولید این امکان را برای محققین فراهم آورده است تا از آن به عنوان پرنده ای آزمایشگاهی استفاده نمایند .
5 – دوره انکوباسیون کوتاه : جوجه کشی تخم این پرنده 18 – 17 روز طول می کشد .
6 – تراکم بالای پرورش : با توجه به اینکه جثه این پرنده کوچک و نیز به سطح آبخوری و دانخوری کمتری احتیاج دارد در مقایسه با دیگر پرندگان تعداد پرنده بیشتری در واحد سطح میتوان پرورش داد .
7 – واکسیناسیون کمتر : با توجه به اینکه گونه های بلدرچین در برابر برخی از بیماری های رایج طیور حساسیت کمتری دارند در نتیجه به واکسیناسیون کمتری احتیاج دارند .
8 – برگشت سریع سرمایه : با توجه به اینکه سن بلوغ بلدرچین 50 – 40 روزگی می باشد در نتیجه می توان گوشت و تخم این پرنده را سریع به بازار عرضه نمود .
9 – ارزش غذایی بالای گوشت و تخم بلدرچین
در کشور ما بعد از انقلاب برای اولین بار پرورش بلدرچین در استان یزد آغاز گردید که به صورت مجتمع شامل واحد مادر ، گوشتی ، بسته بندی و جوجه کشی اداره می گردد .
بلدرچین دارای گوشتی با پروتئین بالا و درصد چربی کمتری می باشد که برای کودکان و بیماران بسیار سودمند و مفید می باشد . تخم بلدرچین بیضی شکل می باشد که وزن آن 15 – 8 گرم و رنگ آن معمولا سفید با خال های سیاه یا قهوه ای تا آبی و زرد نخودی مایل به سبز می باشد . الگوی تخم و رنگ تخم بلدرچین منحصر به فرد است و منبع خوبی از ویتامین ها )به جز ویتامین c (می باشد . کیفیت تخم بلدرچین بالاو میزان کلسترول آن از تخم مرغ کمتر است . تعیین جنسیت جوجه بلدرچین از سن 1 روزگی صورت می گیرد که این کار نیازمند افراد آموزش دیده و ماهر می باشد . اما از سن 3 هفتگی می توان نرها و ماده ها را به وسیله رنگ پر های ناحیه سینه از یکدیگر تشخیص داد. پرهای سینه ای نرها به رنگ قرمر مایل به قهوه ای و ماده ها به رنگ خرمائی سوخته ( خاکستری با نقاط سیاه رنگ ) روی آنها می باشد .
وزن جوجه های تازه هچ شده در حدود 10 – 5 گرم می باشد که درسن 50 – 40 روزگی به بلوغ می رسند. وزن بلدرچین های نر بالغ 150 – 90 گرم و ماده ها 180 – 110 گرم می باشد . همچنین تعداد کروموزوم های بلدرچین 78 می باشد که شش جفت آنها کروموزوم های بزرگ ، شش جفت متوسط و 27 جفت میکروکروموزوم می باشند که کروموزوم های جنسی از نوع بزرگ می باشند .
پرورش جوجه بلدرچین :
دمای آغازین جهت پرورش جوجه بلدرچین در زیر مادر مصنوعی و در بالای سر جوجه 35 درجه سانتیگراد می باشد که این دما هر چهار روز یک بار 2.5 درجه کاهش می یابد تا به 21 درجه سانتیگراد برسد . معمولا برای هر جوجه 150 سانتیمتر مربع فضا تا سن 3 هفتگی در نظر می گیرند . استفاده از آب شکر 8 % در 3 – 2 روز اول نتیجه خوبی را در بر خواهد داشت . برای جوجه بلدرچین ها تا سن 3 هفتگی 2 سانتی متر دانخوری و 1 سانتی متر آبخوری به ازاء هر قطعه در نظر می گیرند . در دو هفته اول نوررسانی 24 ساعته می باشد که پس از آن تا 12 ساعت کاهش می یابد .
پرورش نیمچه :
معمولا از دو روش برای پرورش بلدرچین استفاده می شود : 1 – بستر 2 – باتری که اخیرا مورد استفاده قرار می گیرد که دارای مزایایی همچون تعداد جوجه بیشتر در واحد سطح ، نیروی کار کمتر ، بهداشت بهتر ، سهولت در حذف ، درمان و پیشگیری و استفاده بهتر از سطح می باشد .
دمای مورد نیاز نیمچه ها 28 – 21 درجه سانتیگراد می باشد و از 12 ساعت نور تا سن 5 هفتگی که بلدرچین ها به قفس های تخمگذاری منتقل می شوند بهره می برند . برای رشد بهتر ، نرها و ماده ها جدا از یکدیگر پرورش داده می شوند . در این سن در بستر به ازاء هر نیمچه 180 – 150 سانتیمتر مربع بسته به نوع جوجه وفصل در نظر می گیرند . برای هر جوجه 3 – 2.5 سانتیمتر دانخوری و 2 – 1.5 سانتیمتر آبخوری در نظر می گیرند . در صورت استفاده از آبخوری نیپل ، هر نیپل برای 15 پرنده در نظر گرفته می شود .
پرورش بلدرچین مادر :
در حالت تجاری بلدرچین ها در قفس های توری به ظرفیت 20 تا 30 و حتی 40 بلدرچین پرورش داده می شوند . معمولا به ازاء هر بلدرچین 200 – 150 سانتیمتر مربع فضا در قفس در نظر گرفته می شود . مقدار فضای دانخوری 3 –2 سانتیمتر به ازاء هر قطعه می باشد . مقدار فضای آبخوری معمولا عامل محدود کننده ای در سیستم قفس نیست . قفس ها معمولا تا 8 ردیف نصب می شوند . سن فروش بلدرچین ها معمولا 18 – 17 هفتگی می باشد .
تغذیه بلدرچین
نیازهای تغذیه ای در بلدرچینهای مولد و پرواری از یکدیگر متفاوت می باشد اما درهر دو خوراک بایستی به شکل آردی با حداکثر قطر در اختیار پرندگان قرار داده شود که این مسئله خصوصاٌ در اوائل دوره رشد بسیار حائز اهمیت می باشد.
میزان مصرف خوراک در پرندگان بالغ حدود 35-25 گرم به ازا هر پرنده در روز می باشد.
همچنین دان تهیه شده بایستی دارای فرمولاسیون ویژه و به اصطلاح بالانس شده باشد و در آن از ترکیبات مورد نیاز نظیر مواد معدنی و ویتامینه، کلسیم، فسفر، مواد افزودنی مورد نیاز و ... استفاده گردد تا حداکثر بازدهی در رشد و تخمگذاری بدست آید.
باید توجه داشت که بلدرچینها، خصوصاٌ جوجه ها به کمبود برخی مواد مانند کلسیم، فسفر و روی بسیار حساس می باشند و کمبود این مواد در جیره بصورت عقب ماندگی در رشد، کمبود وزن، عدم رشد پرها و مشکلات تنفسی نمایان می شوند.
عوامل موثر بر جوجه کشی در بلدرچینهای اهلی
بلدرچین اهلی شده تمایلی برای خوابیدن روی تخم ندارد و بنابرین تخم هارا بایستی با دستگاه های ویژه و به روش مصنوعی جوجه کشی کرد. تخم بلدرچین را می توان با موفقیت بالا در اکثر دستگاه های تجاری که به منظور جوجه کشی تخم مرغ یا سایر پرندگان ساخته شده اند تبدیل به جوجه کرد، برای این کار فقط کافی است تا شانه های مخصوص بلدرچین را جایگزین شانه های تخم مرغ کرد.
عوامل تاثیر گذار بر روی میزان جوجه درآوری تخم در بلدرچینها تقریبا همانند سایر ماکیان بوده و دما ، رطوبت ، چرخش ، و تهویه 4 عامل مهم و موثر بر جوجه کشی هستند . عدم توفیق در هر یک از این 4 عامل موجب کاهش شدید قابلیت جوجه دراوری می شود. در این موارد بهتر است همواره با دقت زیادی به توصیه های سازنده دستگاه عمل نمائید.
تخم ها باید حداقل 3 نوبت در روز و هر نوبت حدود 108 درجه چرخانده شوند و این امر برای 14 روز متوالی ادامه یابد.
تخم های بلدرچین ژاپنی عموماً در روز 14 به هچر منتقل میشوند و در روز 17 جوجه ها از تخم بیرون می آیند.
پس از هر بار استفاده از دستگاه باید انکوباتور را به خوبی ضد عفونی و گازدهی کرد.
در جدول زیر میزان دما و رطوبت مناسب در دوره های گوناگون جوجه کشی نشان داده شده است.
توجه داشته باشید که رعایت کامل موارد زیر و بروز کمترین انحرافات از اعداد شده می تواند متضمن بازدهی بیشتر کار باشد.
|
دوره جوجه کشی
|
دما (سانتیگراد)
|
رطوبت (درصد)
|
مدت زمان (روز)
|
|
ستر
|
37.7
|
80 - 76
|
1 الی 14
|
|
هچر
|
37.5
|
80
|
14 الی 17
|
مراقبت از تخم های نطفه دار پیش از انکوباسیون:
تخمگذاری بلدرچین ها از بعد از ظهر شروع و در غروب پایان می پذیرد که بر اساس فصل ، شرایط آب و هوائی و برنامه کاری جمع آوری تخم ها چندین بار در طول این مدت صورت می پذیرید . دمای مناسب محل ذخیره سازی تخم ها 15/5 – 5/12 درجه سانتیگراد و با رطوبت 80 – 75 % می باشد که این شرایط برای ذخیره تخم ها در مدت زمان 7 – 5 روز است . قبل از قرار دادن تخم ها در داخل در دستگاه ستر باید تخم های آلوده را به وسیله کاغذ سمباده یا پارچه پشمی سفت به آرامی تمیز و در محلول گرم 43 درجه سانتیگراد ضدعفونی کرد . سپس آنها را در دمای 21 درجه سانتیگراد و رطوبت 75 % به مدت 20 دقیقه به نسبت 20 گرم پرمنگنات پتاسیم و 40 سی سی فرمالین گازدهی می نمایند . سپس تخم ها را در داخل دستگاه ستر قرار می دهند .برای مراقبت از تخم بلدرچین رعایت نکات زیر ضروری می باشد.
1- در صورت پرورش پرنده در قفس یا روی بستر ، تخم ها را در 2 تا 3 نوبت در روز جمع آوری نمائید. این امر از ترک خوردن پوسته تخم ها جلوگیری خواهد کرد.
2- تخم ها را با دقت فوق العاده ای جابجا کرده و توجه داشته باشید که پوسته تخم های بلدرچین نازکتر از پوسته تخم مرغ های معمولی است .
3- تخم های جمع آوری شده پیش از انکوباسیون را بایستی در جای خنک با دمای 14 تا 17 درجه سانتی گراد و با رطوبت 70 درصد نگهداری نمود.
4- حداکثر مدت نگهداری تخم ها 7 روز بوده ، چرا که قابلیت جوجه درآوری پس از آن به مقدار زیادی کاهش می یابد. ولی بهترین زمان نگهداری 3 روز است.
هیچگاه تخم های جمع آور شده را زود تر از 24 ساعت بعد از تولید داخل دستگاه نگذارید.
5- در صورتی که نیاز است تخم ها برای مدت طولانی تری نگهداری شوند باید آنها را با یک کیسه پلاستیکی ، پی وی سی ، محفوظ نگهدارید، زیرا سبب خشک نشدن محتوای تخم می شود.
ارزش غذایی گوشت بلدرچین
طعم مطبوع انواع گوشت عمدتاً به دلیل وجود ماده‌ای است بنام گلیکوژن که در سلولهای ماهیچه‌ای وجود دارد. هر قدر که ماهیچه در طول حیات خود فعال‌تر باشد گوشت آن نیز لذیزتر است مانند ران مرغ، دم ماهی، ران حیوانات شکاری و همچنین سینه پرندگان وحشی.
از سوی دیگر، فعالیت و جنب و جوش حیوانات به طور کلی باعث افزایش میزان ذخیره گلیکوژن ماهیچه‌ها و در نتیجه بهبود کیفیت آن است. به طوری که حیوانات وحشی اعم از نشخوار کنندگان (آهو، گوزن، بزکوهی و غیره ) و یا پرندگان مانند قرقاول، کبک، تیهو، دراج و بلدرچین همگی به دلیل فوق دارای گوشتی فوق‌العاده لذیذ بوده و قسمتهایی از بدن آنها بسیار خوش طعم و لذیذ می‌باشد. بنابراین چنانچه پرنده‌ای از خانواده حیوانات شکاری بوده یعنی از نژاد وحشی باشد و در محیطی مشابه طبیعت خود پرورش یابد دارای خواص فوق‌الذکر خواهد بود.
بلدرچین حیوانی است با خصوصیات پرندگان وحشی شکاری و بسیار پر جنب و جوش، لاجرم باید در وضعیتی پرورش یابد که امکان جست و خیز و پرواز داشته باشد.
این حیوان از خانواده ماکیانها و از زیر مجموعه کبک سانان بوده و بدلیل خواص مذکور گوشت آن بسیار خوش طعم و لذیذ و مقوی است، و از طرفی بزرگترین ماهیچه پرندگان که ماهیچه سینه آنهاست در پرندگانی چون مرغ و خروس و اردک و غاز که امکان پرواز ندارند دارای بافتی خشبی و خشک و طعمی نه چندان لذیذ است، در حالیکه در مورد بلدرچین بدلیل جنب و جوش و پروازهای متناوبی که انجام می‌دهد گوشت سینه پرنده علاوه بر اینکه حجم قابل توجهی از کل لاشه) یک سوم لاشه ( را تشکیل می‌دهد دارای طعمی بسیار خوش و لذیذ است.همچنین بافتهای مفصلی این پرنده بدلیل وجود سلولهای پیچیده پیوندی در اثر پختن یا بریان شدن به هیچ وجه متلاشی نمی‌شود و پرنده پس از طبخ نیز ترکیب خود را حفظ کرده و در پذیرائیها، زیبائی و آرایش فراوانی به سفره می‌دهد.
میزان پروتئین موجود در گوشت پرنده از پروتئینهای پرندگان معمولی 5 تا 10 درصد بیشتر است و این در حالی است که انواع اسیدهای آمینه کمیاب که در سایر پروتئینها یافت نمی‌شود، در گوشت این پرنده به وفور وجود دارد. به همین دلیل در اغلب نقاط دنیا پزشکان برای افراد مسن و از کار افتاده که احتیاج مبرمی به ترمیم سلولهای از دست رفته بافتهای خود را دارند، برای حفظ و بازیابی سلامت و شادابی خود، مصرف گوشت بلدرچین را تجویز می‌نمایند. از طرف دیگر وجود عناصر معدنی کمیاب و ویتامینهای عدیده در گوشت این پرنده آنرا به دارویی معجزه آسا برای درمان امراض صعب‌العلاجی همچون آسم، تشنج، فشار خون، ضعف اعصاب و یا حتی در ناراحتیهای روانی و عقب افتادگی‌های جسمی و همچنین بی خوابی تبدیل کرده است. در هر حال گوشت و تخم بلدرچین برای کودکان رشد سریع و صحیح، برای نوجوانان هیجان و جنب و جوش، برای جوانان نشاط، برای میانسالان تندرستی و اطمینان و برای کهنسالان سلامت مجدد و تمدید قوا و شادابی را به ارمغان می‌آورد.
همچنین عدم وجود هر گونه مواد افزودنی غیرطبیعی و غیرمفید همچون هورمونها و آنتی‌بیوتیکها که جداً سلامت انسان را تهدید می‌کنند، دلیل دیگری بر کیفیت طبیعی و مطلوب گوشت بلدرچین می‌باشد.
