تغذیه جوجه پس از خروج از تخم تاثیر زیادی بر عملکرد گله در پایان دوره پرورش دارد به عبارت دیگر اگر شروع پرورش گله ای با تغذیه و مدیریت مناسب و صحیح توام باشد نه تنها گله ای یکنواخت از نظر وزنی تولید می شود بلکه عملکرد آن از نظر ضریب تبدیل غذایی و میزان تلفات نیز بهینه خواهد شد لذا برای موفقیت در این امر رعایت اصول تغذیه و مدیریت به ویژه در هفته اول پرورش از اهمیت ویژه ای برخوردار است حال سوال مطرح این است که اصول صحیح تغذیه در 48 ساعت اول پرورش کدام است ؟
اهمیت تغذیه اولیه
جوجه همراه با کیسه زرده بزرگی که حدود 20 درصد ازکل وزن بدن را تشکیل می دهد سر از تخم در می آورد کیسه زرده حاوی مقدار زیادی چربی و پروتئین بوده این مواد مغذی ، 50 درصد انرژی و 43 درصد پروتئین مورد نیاز جوجه را در چند روزاول زندگی تامین می کنند مواد غذایی کیسه زرده به سرعت کاهش یافته اغلب تا روز سوم کاملا جذب می شود هشتاد درصد چربی زرده در پایان نخستین روز خروج جوجه مصرف می شود میزان تری گلیسرید موجود در زرده درهنگام خروج از تخم کمتر از یک گرم بوده و اگر تری گلیسرید به عنوان منبع انرژی اولیه فرض شود بنابراین یک گرم تری گلیسرید با شرط بازده 95 درصد تنها قادر به تامین 8 تا 9 کیلوکالری انرژی متابولیسمی می باشد البته میزان نیاز جوجه به انرژی خیلی بیشتر از این حد بوده تری گلیسرید موجود در زرده به عنوان تنها منبع انرژی بعد از خروج جوجه از تخم کفایت نمی کند لذا دسترسی به غذا پس از خروج جوجه از تخم لازم و ضروری است . تحقیقات نشان داده است که دسترسی به غذا باعث جذب سریع تر کیسه زرده می گردد با حرکت روده ها در جوجه هایی که تغذیه شده اند انتقال زرده به داخل روده سریع تر شده آلودگی ناشی از عدم جذب کیسه زرده نیز به میزان زیادی کاهش می یابد جوجه ها به طور غریزی پس از خروج از تخم به جستجوی غذا می پردازند ورشد تقریبا 24 ساعت بعد از خوردن غذا شروع می شود عدم دسترسی به غذا موجب افت چشمگیر وزن بدن می شود. در بررسی انجام گرفته جوجه هایی که به مدت 48 ساعت غذا دریافت نکرده بودند 8/7 درصد وزن بدن خود را از دست داده وزن روده کوچک نیز 80 درصد کاهش پیدا کرد در این جوجه ها کاهش چربی و پروتئین در بافت های بدن بیشتر از سایر ترکیبات مشخص بود اما در جوجه هایی که به آب و غذا دسترسی داشتند وزن نهایی جوجه ها 500 گرم بیشتربوده وزن روده کوچک و به تبع آن سطح جذب مواد مغذی افزایش یافته بود همان طور که قبلا ذکر شد زرده نمی تواند اهمیت چندانی در تامین انرژی برای جوجه داشته باشد.
در آزمایشی کیسه زرده تعدادی از جوجه ها بلافاصله پس از هچ از بدن آنها خارج شده سپس غذا در اختیار آنها قرار داده شد طبق نتایج به دست آمده رشد جوجه های مزبور در روز چهارم کاملا مشابه با رشد جوجه های دارای کیسه زرده در هنگام خروج از تخم بود . عدم دسترسی به غذا در روزهای اول پس از خروج جوجه از تخم باعث کاهش رشد پرزها و ترشح آنزیم های روده می گردد و با مصرف غذا فعالیت آنزیم ها و رشد روده بیشتر می شود تغذیه اولیه جذب بهتر زرده وبهبود جذب مواد مغذی در پرنده را به دنبال خواهد داشت . عدم تغذیه صحیح در سنین اولیه بر رشد عضلات تاثیر منفی گذارده این تاثیر بر عضلات سینه نسبت به بقیه عضلات مشهودتر است . همچنین مکانیسم تشنگی در جوجه های تازه از تخم خارج شده به خوبی توسعه نیافته است و تا زمانی که جوجه از غذا تغذیه نکرده باشد تشنگی تحریک نمی شود این بدان معنی است که تشنگی با مصرف مواد مغذی و انرژی زا تحریک می گردد لذا دسترسی به غذا در ساعات اولیه برای رسیدن به رشد مطلوب مهم است .
تاثیر تغذیه اولیه بر سیستم ایمنی
سیستم ایمنی جوجه های تازه متولد شده برای رشد وتکامل نیازمند مصرف غذا می باشد مصرف غذا مواد مغذی لازم جهت رشد و نمو اندام های لمفاوی ثانویه که در زمان تولد جوجه وجود نداشته یا نابالغ است را فراهم می کند عدم دسترسی به دان و مواد مغذی مانع از پاسخ مناسب سیستم ایمنی به واکسیناسیون در ابتدای زندگی جوجه می گردد فقدان مواد مغذی و یا پاسخ های هورمونی به گرسنگی ، سیستم ایمنی را برای مدت طولانی متاثر می کند گرسنگی اولیه جوجه ها می تواند برمقاومت پرنده نسبت به بیماری در تمام طول زندگی تاثیر می گذارد .
ضرورت استفاده از دان کامل به جای آرد ذرت
جوجه ها در هنگام خروج از تخم به شدت از نظر هیدارت کربن فقیر بوده بنابراین تغذیه اولیه با جیره آغازین مناسب که ذرت به عنوان یک ماده اصلی در آن استفاده شده باشد به سرعت باعث افزایش میزان هیدارت کربن در بدن جوجه میگردد در صورت تاخیر در دسترسی جوجه ها به منبع هیدارت کربن امکان بروز کتوز و کم آبی به وجود می آید . به دلیل مقدار کم هیدارت کربن در تخم مرغ احتمال می رود که تنها منبع تامین گلوکز جهت ذخیره سازی گلیکوژن که در حقیقت مولد انرژی درعمل جوجه در آوری است فرآیند نوسازی گلوکز از سوخت و ساز پروتئین باشد از آن جا که در زمان تغییر تنفس کوریوآلانتوئیکی به تنفس ششی کمبود اکسیژن وجود دارد چرخه گلیکولیز برای تامین انرژی نسبت به اکسیداسیون اسیدهای چرب برتری دارد ذخیره گلیکوژن در بدن جوجه پس از در امدن ازتخم تا زمان سازگاری کامل با اکسیژن به سرعت کاهش پیدا می کند و پس از آن جوجه ها می توانند از چربی موجود در بدن و کیسه زرده استفاده کنند افزایش وابستگی به چربی برای تامین انرژی به خصوص هنگامی که با عدم دسترسی به گلوکز همراه باشد باعث بروز کتوز پیشرفته درجوجه ها می شود تولید آب حاصل از سوخت و ساز را که از نظر رطوبت بافتی بسیار ضروری است کاهش می دهد اتکا به نوسازی گلوکز از منشا پروتئین در این زمان احتمالا مانع از مصرف پروتئین در مسیر رشد می شود . در یک بررسی مشاهده شد که اگر جیره منحصرا حاوی هیدارت کربن بوده ازنظر مواد پروتئینی فقیر باشد به دلیل کمبود پروتئین اولیه نارسایی رشد بافت های بدن در ابتدای تولد بوجود خواهد آمد بنابراین منحصرا استفاده از آرد ذرت یا نشاسته ذرت توصیه نشده استفاده از دان آغازین از روز اول جهت رسید به رشد مناسب و مطلوب پیشنهاد می گردد . در آزمایشی دیگر استفاده از جیره های غنی از هیدارت کربن و تاثیر آن بر عملکرد جوجه های گوشتی مورد ارزیابی قرارگرفت جوجه ها با جیره آغازین بر پایه ذرت خرد شده و نیز تاثیر مثبت احتمالی اضافه کردن مکمل پروپیونات بر روند نوسازی گلوکز در سه روز اول جوجه ریزی تغذیه شدند در نتایج حاصله جیره های غنی از هیدارت کربن سبب کاهش روند رشد شد که این امر تا زمان عرضه جوجه ها به بازار جبران نشد نتایج نشان دادند که فقر پروتئین در سنین اولیه رشد به هیپرپلازی بافتی منجر می گردد استفاده از پروپیونات موجب کاهش تلفات اولیه گردیده در کل دوره رشد مصرف پروپیونات و جیره آغازین استاندارد روند وزن گیری را بهبود بخشید زیرا اسید پروپیونیک در طیور به عنوان واسطه نوسازی گلوکز بوده در دستگاه گوارش به سرعت و به طور کامل جذب می شود اسید پروپیونیک همچنین خاصیت باکتری کشی به ویژه در مورد سالمونلا و سایر عوامل بیماری زایی که توسط جوجه ها بلغ شده اند نیز دارد .
مصرف آّب حاوی شکر
همانطور که گفته شد دسترسی به غذا در روزهای اولیه برای رسیدن به رشد مطلوب مهم است البته اگر آب نیز حاوی مواد انرژی زایی نظیر شکر باشد .عملکرد بهتری حاصل می گردد. در یک بررسی جوجه هایی که در یک روزگی آب حاوی 5 درصد شکر مصرف کرده بودند در مقایسه با جوجه ای شاهد 50 گرم وزن بیشتر ، 5 درصد ضریب تبدیل غذایی بهتر و 25/0 درصد مرگ و میر کمتری داشتند این نتایج بیانگر این مطلب است که آب محتوی یک ماده انرژی زا باعث بهبود عملکرد جوجه های گوشتی می شود . با تجویز خوراکی آب شکر پس از خروج جوجه ها از تخم گلوکز از همان ساعات اولیه در دسترس جوجه ها قرار داده می شود در تحقیقی دیگر میزان گلیکوژن کبدی جوجه هایی که از همان ابتدا جیره آغازین به همراه آب شکر دریافت کرده بودند از 10 میلی گرم درگرم در زمان خروج از تخم به بیشتر از 100 میلی گرم در گرم در 2 روزگی رسیده بود البته باید دقت شود که غلظت بیش از حد مایع حاوی گلوکز باعث ایجاد اسهال خواهد شد .
استفاده از محلول اکلترولیت و مولتی ویتامین
جوجه پس از خروج از تخم در معرض انواع عوامل استرس زای موقت یا دائم قرار میگیرد استرس تاثیر فراوانی بر متابولیسم ، سیستم ایمنی و سلامتی طیور دارد افزایش فشار خون ، انقباضات خفیف و مداوم ماهیچه ای ، افزایش تعداد تنفس و ضربان قلب و حساسیت عصبی تغییر در سیستم گردش خون ، کاهش مصرف دان و کاهش رشد ازعوارض استرس در جوجه ها می باشند علاوه بر این با بروز استرس ، دستگاه لمفاوی طیور تحت تاثیر قرار گرفته تحلیل می رود و جوجه ها پاسخ مناسبی به واکسیناسیون نخواهند داد استرس به از دست رفتن وزن بدن کاهش جذب مواد مغذی از بخش انتهایی روده کوچک افزایش ذخیره چربی و کاهش ذخیره پروتئین ، کاهش تولیدپادتن و تعداد سلول های لمفاوی منجر می گردد حال چگونه میتوان استرس راکاهش داد تحقیقات نشان داده است که استفاده از محلول الکترولیت و مولتی ویتامین در آب آشامیدنی جوجه هایی که درمعرض استرس حمل نقل و حرارتی بودند باعث بهبود عملکرد و کاهش تنشهای حاصل از استرس می شود.
ویتامین D3 موجود دراین محلول درتنظیم عمل سلول های ایمنی بدن نقش مهمی را ایفا می کند علاوه بر این وجود ویتامین D3 به معدنی شدن واستحکام استخوان نیز کمک بزرگی خواهد نمود ویتامین E جهت رشد جوجه ها به ویژه برای به حداکثر رسیدن واکنش ایمنی بدن مفید است در خصوص ویتامین K و احتمال کمبود آن اضافه کردن این ویتامین در این دوره به ویژه در روزهای اولیه پرورش می تواند سودمند باشد در این مقطع هنوز جمعیت میکروارگانیسم های روده توسعه نیافته بنابراین جوجه ها به ویتامین K کمی دسترسی دارند اضافه کردن این ویتامین علاوه بر تقویت سیستم ایمنی بر تکامل بافت استخوانی نیز موثر می باشد تجویز ویتامین C در آب آشامیدنی جوجه هایی که تحت شرایط استرس حمل و نقل استرس حرارتی و یا بیماری قرار گرفته اند مفید واقع خواهد شد زیرا در این شرایط نیاز متابولیسمی به ویتامین C افزایش یافته در عین حال باعث بالا بردن مقاومت سیستم ایمنی بدن می گردد. نتایج تحقیقات صورت گرفته نشان داد که در جوجه های در معرض استرس شدید حمل و نقل میزان اسید آسکوربیک غده فوق کلیوی درعرض 10 دقیقه تخلیه شده و کاهش شدید اسید آسکوربیک در انها دیده می شود اضافه نمودن مکمل ویتامین اسید آسکوربیک به آب آشامیدنی باعث ذخیره مجدد آن در غده فوق کلیوی می گردد. الکترولیت ها از نظر تغذیه و فیزیولوژی جایگاه خاصی دارند وعلت آن وجود انواع ذرات یونی در مایعات مختلف بدن پلاسما ، مایع درون سلولی ، مایع بین بافتی ، ادرار و ... می باشد به منظور کاهش اثرات ناشی از استرس حمل ونقل اضافه کردن الکترولیت ها به آب آشامیدنی مفید خواهد بود . الکترولیت ها می توانند به طور معنی داری ، PH خون ، فشار Co2 و HCO را در طیور تغییر دهند و در صورت اختلال در تعادل اسید وباز می توان با استفاده از الکترولیت های مایع این اختلالات را بر طرف کرد نقش الکترولیت ها را می توان به صورت زیر خلاصه کرد :
تنظیم فشار اسمزی و تعادل اسید و باز ، انتقال امواج عصبی ، کمک به جذب منوساکاریدها ، اسیدهای آمینه و نمک های صفراوی ، شرکت در سیستم انتقالی سلولی و شرکت در سیستم های هورمونی .
نتیجه گیری
تاخیر در دسترسی کامل به آب و دان ، بر وزن و عملکرد آینده جوجه ها ، تاثیر دارد . استفاده از جیره آغازین استاندارد متناسب با نیازهای جوجه از روز اول پرورش همراه با ترکیبات حمایتی ( آب شکر ، مولتی ویتامین و الکترولیت ) نقش مهمی در دستیابی به نتایج مطلوب خواهد داشت .